Yashil taraqqiyot – Xitoy modernizatsiyasining yorqin asosidir. O‘n beshinchi besh yillik (2026-2030-yillar) “Go‘zal Xitoyni barpo etish” ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning asosiy maqsadi sifatida rasman tasdiqlangan bo‘lib, bu Xitoy Xalq Respublikasi ekologik sivilizatsiyasini ilgari surishning yangi bosqichini anglatadi.
O‘n to‘rtinchi besh yillik davrida (2021-2025-yillar) Xitoyda ekologik vaziyat sezilarli darajada yaxshilandi va yashil rivojlanishdagi yutuqlar yaqqol namoyon bo‘ldi. 2024-yilda okrug darajasidagi va undan yuqori shaharlarda PM2.5 konsentratsiyasi 2020-yilga nisbatan 16,3 foizga kamaydi, havo sifati yaxshi bo‘lgan kunlar soni 2,4 foiz punktga oshdi, yer usti suvlarining sifati birinchi marta 90% dan oshdi, mamlakatning o‘rmon qoplami 2020-yilga nisbatan, taxminan 2 foiz punktga o‘sdi, bu esa Xitoyni dunyodagi eng tez ko‘kalamzorlashtirilayotgan mamlakatga aylantirdi.
Xitoy dunyodagi eng yirik va eng tez rivojlanayotgan qayta tiklanadigan energiya tizimini yaratdi. 2024-yilda qayta tiklanadigan manbalardan elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi 3,46 trillion kVt/soatga yetdi, elektromobillar uchun dunyodagi eng yirik zaryadlash stansiyalari tarmog‘i qurilib, uning nisbati har 5 ta elektromobilga 2 ta zaryadlash stansiyasi to‘g‘ri kelmoqda, yangi energiya saqlash tizimlarining ko‘lami dunyoda birinchi o‘rinni egallaydi, yangi energiya sohasidagi patentlar umumjahon hajmining 40 foizdan ortig‘ini tashkil etadi va yangi energiya manbalarida ishlaydigan avtomobillarni ishlab chiqarish va sotish hajmi bo‘yicha o‘n yil ketma-ket dunyoda yetakchilik qilmoqda
Uglerod chiqindilarining eng yuqori cho‘qqisiga va uglerod neytralligiga erishish Xitoyning xalqaro hamjamiyat oldidagi mas’uliyatidir. 2025-yil 24-sentabrda Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpin BMTning Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha konferensiyasida Xitoyning milliy hissa bo‘yicha yangi maqsadlarini e’lon qildi, birinchi marta butun iqtisodiyot miqyosida barcha issiqxona gazlarining toza chiqindilarini kamaytirish maqsadlarini taqdim etdi va ko‘p o‘lchovli iqlim bo‘yicha harakat dasturini shakllantirdi. Bu Xitoyning tizimli va har tomonlama kam uglerodli va barqaror rivojlanishining yangi bosqichini boshlab berdi hamda o‘z navbatida, mamlakatning Parij kelishuvi maqsadlariga erishishga faol hissa qo‘shishiga yordam beradi.
Xitoy dunyoning 100 dan ortiq mamlakatlari va mintaqalari bilan yashil energetika sohasidagi loyihalarni amalga oshirish orqali xalqaro ekologik hamkorlikni faol ravishda chuqurlashtirmoqda. So‘nggi o‘n yil ichida Xitoy butun dunyo bo‘ylab shamol va quyosh energiyasi narxini mos ravishda 60% va 80% dan ko‘proqqa pasaytirishga hissa qo‘shdi, shamol va quyosh energiyasi mahsulotlari eksporti esa boshqa mamlakatlarga uglerod chiqindilarini taxminan 4,1 milliard tonnaga kamaytirishga yordam berdi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari ham yashil, kam uglerodli va barqaror rivojlanishga iqtisodiy va energetika islohotlarining asosiy yo‘nalishlari sifatida e’tibor qaratmoqda. “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusini birgalikda qurish ilgari surilishi bilan Xitoy va Markaziy Osiyoning ekologik boshqaruv, energetika transformatsiyasi, yashil qishloq xo‘jaligi va yashil transport kabi sohalardagi hamkorligi tobora chuqurlashib bormoqda.
Ekologik boshqaruv sohasida Xitoy Fanlar akademiyasi O‘zbekistonga sho‘rxok tuproqlarda o‘sishga yaroqli o‘ndan ortiq galofit o‘simlik turlarining urug‘larini taqdim etdi. Laboratoriyada o‘stirilgandan so‘ng, ular Orol dengizi atrofiga ekildi, bu esa tuproqning sho‘rlanish darajasini samarali pasaytirdi va bioxilma-xillikni tiklashga yordam berdi.
Energetika transformatsiyasi sohasida Xitoy 100 MVt quvvatga ega Janatas shamol elektr stansiyasi, Oqmo‘la viloyatida shamol elektr stansiyalari, Olmaota viloyatida 60 MVt quvvatga ega Serek shamol elektr stansiyasi, Qozog‘istondagi Turgusun GESi, Mayna GESi va Qapchag‘ayda quyosh elektr stansiyasi qurilishiga sarmoya kiritib, mamlakatda qayta tiklanadigan energetikani rivojlantirishga hissa qo‘shdi. 2024-yil aprel oyida Issiqko‘lda quvvati 400 MVt bo‘lgan quyosh elektr stansiyasining poydevorini qo‘yish marosimi bo‘lib o‘tdi. Loyiha Xitoy-Qirg‘iziston korxonalarining qo‘shma mablag‘lari hisobidan amalga oshirilmoqda. U ikki davlat o‘rtasida quyosh energetikasi sohasidagi hamkorlikning ilk namunasi bo‘ldi. Turkmaniston Xitoy-Markaziy Osiyo gaz quvuri loyihasiga tayanib, uchta yirik kon - Amudaryoning o‘ng qirg‘og‘i, “Mari” va Farg‘ona konlaridan bir vaqtning o‘zida gaz yetkazib berish sxemasini shakllantirdi. Gaz parallel A, B va C quvurlari orqali O‘zbekiston va Qozog‘iston orqali Xitoyga kirib, 500 mln kishiga toza yoqilg‘i yetkazib beradi.
Yashil qishloq xo‘jaligi sohasida Shensi provinsiyasidagi Yanlin qishloq xo‘jaligi bazasida Qozog‘istonda aqlli tomchilatib sug‘orish tizimi joriy etilgandan so‘ng, paxtani sug‘orish uchun suv sarfi 40 foizga kamaydi va hosildorlik 25 foizga oshdi. Shimoli-g‘arbiy qishloq va o‘rmon xo‘jaligi universiteti O‘zbekiston bilan hamkorlikda quyoshli sprinkler sug‘orish va suvda eriydigan o‘g‘itlar bilan intellektual tomchilatib sug‘orish texnologiyalaridan foydalangan holda suvni tejaydigan qishloq xo‘jaligining “Xitoy-O‘zbekiston” xorijiy ko‘rgazmali parkini yaratdi, bu esa paxta hosildorligini 50 foizga oshirdi.
Yashil transport sohasida 2024-yilning dastlabki uch choragida O‘zbekiston umumiy 16 209 ta elektromobil import qilgan bo‘lsa, shundan 16 131 tasi Xitoydan keltirilgan. Qozog‘iston yangi energiya transport vositalari va quvvatlash uskunalarini sanoat innovatsiyalarining asosiy yo‘nalishlari sifatida belgilab, bir qator soliq imtiyozlari va subsidiyalarni joriy etdi. Tojikiston hukumati 2025-yil sentyabr oyidan boshlab Dushanbe shahridagi barcha taksilar yangi energiya transport vositalariga almashtirilishini e’lon qildi.
Kelajakda go‘zal Xitoyning istiqbollari asta-sekin haqiqatga aylanadi. Xitoy bilim va yashil energiya orqali global ekologik sivilizatsiya qurilishiga hissa qo‘shadi.
Manba: CGTN: Anne Wang
