Xitoy Xalq Respublikasining O‘zbekistondagi elchisi Yuy Szyun Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti talabalari uchun ma’ruza o‘qidi.
Diplomat o‘z nutqi avval O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar tarixiga nazar tashladi. Ayniqsa, ikki qadimiy tamaddun o‘rtasidagi azaliy do‘stlik munosabatlari mavjudligini, ular ikki ming yildan ko‘proq, tarixiy Ipak yo‘li xalqlarimizni birlashtirgan davrdan boshlanganini ta’kidladi. G‘arb mamlakatlariga birinchi elchi bo‘lgan Chjan Tsyan va afsonaviy Syuan Szyan, Ibn Sino va kalendar tuzuvchi Vu Chju davridan boshlab Xitoy-O'zbek do‘stligining ko'plab mashhur izdoshlari bo'lgani, ularning qadriyatlari bugun ham avloddan-avlodga o'tib kelayotganini qayd etdi.
Ikki mamlakat o‘rtasidagi hamkorlik aloqalarining hozirgi bosqichi xronikasi ham voqealarga boy. 30 yildan ortiq vaqt davomida Xitoy-O‘zbekiston munosabatlari mustahkamlanib, kengayib bormoqda, mamlakatlarimiz o‘zaro hurmat, do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilik namunasiga aylandi. Tomonlar diplomatik munosabatlarni O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan ko‘p o‘tmay, 1992-yil yanvar oyida o‘rnatgan va Xitoy Xalq Respublikasi birinchilardan bo‘lib O‘zbekiston bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatgan. 2012-yilda eʼlon qilingan strategik sheriklik munosabatlari 2024-yil yanvarida ikki davlat rahbarlarining saʼy-harakatlari bilan yangi davrda har tomonlama har tomonlama strategik sheriklik darajasiga koʻtarildi. Yuy Szyunning soʻzlariga koʻra, bu holatda har qanday "ob-havo”ga qaramay Xitoy va Oʻzbekiston oʻrtasidagi doʻstlik jahondagi vaziyat har qanday koʻrinishda oʻzgarishidan qat'iy nazar davom etadi.
Elchi O‘zbekiston Prezidentining joriy yilning yanvar oyida XXRga tashrifini samarali va ahamiyatli deb atadi. Uchrashuvda ikki davlat rahbarlari kuchli oʻzaro qoʻllab-quvvatlash, mustahkamlangan strategik oʻzaro anglashuv, muvofiqlashtirilgan siyosat va hamkorlikni har tomonlama rivojlantirishning yangi ufqlarini belgilab olishlarini taʼkidladilar. Qo‘shma bayonot imzolanib, hamkorlikka oid o‘ndan ortiq muhim hujjatlar qabul qilindi. Tashrif davomida iqtisodiy va mintaqaviy hamkorlik, madaniyat, ta’lim, turizm kabi sohalarni qamrab olgan qator mazmunli tadbirlar tashkil etildi. Shavkat Mirziyoyev bundan 40 yildan ko‘proq vaqt avval Den Syaopin e’lon qilgan islohot va ochiqlik siyosatining amaliy hayotga tatbiq etilishining namunasiga aylangan Shenchjen shahriga ham tashrif buyurdi.
Xitoy diplomatik missiyasi rahbari ushbu tashrif O‘zbekiston rahbarining 2023-yil iyul oyida bo‘lib o‘tgan Prezident saylovidagi g‘alabasidan keyingi ilk davlat tashrifi ekanini alohida ta’kidladi. O‘tgan yilning may va oktyabr oylarida Prezident Shavkat Mirziyoyev “Xitoy – Markaziy Osiyo” birinchi sammiti va “Bir makon, bir yo‘l” xalqaro hamkorlik bo‘yicha uchinchi forumida ishtirok etish uchun ikki marta Xitoyga tashrif buyurgan edi. Bir yildan kamroq vaqt ichida ikki davlat rahbarlari uch marta shaxsan uchrashib, turli masalalarni chuqur muhokama qilgani ikki tomonlama munosabatlarning yuksak darajasini to‘la namoyon etadi.
Elchi Xitoy-O‘zbekiston munosabatlarining yuksak darajasini tavsiflab, uchta tushunchani belgilab berdi.
Uning qayd etishicha:
Birinchidan, biz yaxshi do'stmiz va bir-birimizga ishonamiz. Ikki davlat rahbarlari ikki tomonlama munosabatlarni strategik balandlikdan rivojlantirish rejalarini belgilab, yaqin munosabatlarni saqlab kelmoqda. Tomonlar asosiy manfaatlar bilan bog‘liq masalalarda bir-birini qo‘llab-quvvatlab, milliy modernizatsiya jarayonida xalqaro va mintaqaviy muammolar bo‘yicha yaqindan hamkorlik qiladi, taraqqiyot, xavfsizlik va sivilizatsiya yo‘lidagi global tashabbuslarni birgalikda amalga oshiradi.
Ikkinchidan, biz yaqin hamkormiz va umumiy rivojlanishga intilamiz. Xitoy azaldan O‘zbekiston uchun eng yirik savdo sherigi va asosiy sarmoya manbai bo‘lib kelgan. 2023-yilda o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi o‘tgan yilga nisbatan 40 foizga o‘sib, 14 milliard AQSh dollaridan oshdi. Xitoyning O‘zbekistonga kiritgan sarmoyasining umumiy hajmi 14 milliard dollardan ko‘proqni tashkil qildi. “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi doirasidagi hamkorlikdagi ishlar ham yuksak samaralar bermoqda.
Yuy Szyun o‘z nutqida 2016-yilda Qamchiq dovonida xitoylik quruvchilar tomonidan 450 million dollarga qurilgan tunnel bilan bog‘liq qiziqarli faktni keltirdi.
Murakkab relyef va og‘ir ob-havo sharoiti tufayli sovet davrida tunnel qurilishining loyihalash muddati 25 yil deb hisoblangan. Biroq, xitoylik quruvchilar zamonaviy texnologiyalar, xalqaro standartlardan foydalangan holda, Xitoy tezligidan foydalangan holda, 900 kunda tunnel qurdilar, buning natijasida poyezd tog‘larni atigi 900 soniyada bosib o‘tadi.
Uchinchidan, biz sivilizatsiyalar o‘rtasidagi muloqot namunasini ko‘rsatdik. Madaniy tadbirlar insonlar qalbidan joy olmoqda, tomonlar arxeologiya, teleseriallar tarjimasi va translyatsiyasi, ommaviy axborot vositalari vakillari, ekspertlar, badiiy jamoalar, sayyohlik agentliklari bilan almashish yo‘nalishida faol hamkorlik qilmoqda.
Taʼlim sohasidagi hamkorlik doirasida Xitoy va Oʻzbekiston oʻrtasida talabalar almashinuvi kengaymoqda, Xitoyda tahsil olayotgan oʻzbekistonlik talabalar soni 5000 nafarga yaqinlashmoqda Xitoy elchixonasi xitoy tilini biladigan mutaxassislarni tayyorlashga koʻmaklashmoqda. Universitetlararo almashinuv kuchaymoqda.
– Xitoy-O‘zbekiston munosabatlari uzoq tarixga, keng hamkorlik yo‘nalishlariga va mustahkam qardoshlik rishtalariga ega, – dedi Yuy Szyun. – Ikki tomonlama munosabatlarimiz yangi davrda yangi mazmun bilan to‘ldirildi. Biz o‘zbekistonliklar bilan hamkorlik qilishga, ikki davlat rahbarlari erishgan konsensusni birgalikda vijdonan amalga oshirishga hamda Xitoy va O‘zbekiston o‘rtasida mushtarak taqdirlar hamjamiyatini barpo qilishga ko‘maklashishda davom etishga, farovon kelajakni birgalikda yaratishga tayyormiz”, dedi elchi.
Diplomat talabalarga Xitoy va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlarni rivojlantirish muhimligi xusisida batafsil ma'lumot berdi. Shunday qilib, har ikki tomonning xalqaro vaziyatni rivojlantirish bo‘yicha pozitsiyalari va qarashlari o‘xshash. Zamonaviy dunyodagi inqiroz davrida, misli ko'rilmagan tarixiy o‘zgarishlar ro‘y berayotgan bir paytda, ba'zi davlatlar bir tomonlama yondashuv va protektsionizmni tanlaydilar, boshqalari esa o'jarlik bilan Sovuq urush mentaliteti va "nol yig‘indisi o‘yini" tushunchasiga amal qiladilar. Tarafkashli va mafkuraviy qarama-qarshilikliklarni yuzaga keltiradilar. Biroq, ko'plab rivojlanayotgan davlatlar, jumladan, Xitoy va O‘zbekiston xalqaro munosabatlarning ko'p qutbliligi va demokratlashuvi allaqachon qaytarib bo‘lmaydigan tendentsiyaga aylanganiga, dunyoning kelajagi barcha davlatlar qo‘lida bo‘lishi, insoniyat kelajagi barcha bilan birgalikda yaratilishi kerakligiga qat'iy ishonadi. Xitoy elchisining so‘zlariga ko‘ra, bu insoniyat uchun umumiy kelajak hamjamiyati kontseptsiyasining chuqur ma'nosidir.
Uning so‘zlariga ko‘ra, O‘zbekiston insoniyatning yagona taqdiri Hamjamiyatini barpo etishning kuchli tarafdori va faol ishtirokchisidir. O‘z navbatida, Xitoy O‘zbekiston va boshqa davlatlar bilan o‘zaro manfaatlar asosida hamkorlik qilishga, yagona sayyoramizda farovonlik va taraqqiyotni ta’minlashga yanada katta hissa qo‘shishga tayyor.
Xitoy diplomatik missiyasi rahbari har ikki tomonning maqsadlari va rivojlanish konsepsiyalari o‘xshashligini ta’kidladi. Xitoy va O‘zbekiston o‘z milliy voqeliklariga mos ravishda mustaqil taraqqiyot yo‘lidan qat’iy borayotgan, madaniy-tarixiy an’analar va milliy taraqqiyotning turli bosqichlari xususiyatlarini hurmat qilgan holda, asosiy manfaatlar bilan bog‘liq masalalarda bir-birini qo‘llab-quvvatlab, mamlakatlarning ichki ishlariga tashqi kuchlarning aralashuviga qat’iy qarshi chiqqan holda modernizatsiya yo‘lidan borayotgan hamfikrlardir.
Yuy Szyun turli mamlakatlarda modernizatsiya yo‘llari bir xil emasligini va barcha davlatlar uchun birdek bo‘la oladigan rivojlanish modeli yo‘qligini ta’kidladi. Butun dunyoda faqat Coca-Cola bitta ta'mga, bitta retseptga ega. Lekin modernizatsiya bu ayrim davlatlargina foydalanadigan imtiyoz emas, balki turli mamlakatlar mashaqqatli mehnat va mustaqil izlanish orqali erishish mumkin bo‘lgan taraqqiyotga teng huquqlilikdir.
Xitoy tomoni yaxshi qo‘shni va ishonchli hamkor sifatida O‘zbekistonning so‘nggi yutuqlaridan chin dildan hayratda, dedi Xitoy elchisi. Modernizatsiyaga erishish, xalqning baxtli turmushini ta’minlash – Xitoy va O‘zbekistonning mushtarak istagi. Chin yurti ko‘p yillar davomida modernizatsiya yo‘li qanday bo‘lishi kerakligi haqida chuqur fikr yuritdi va nihoyat o‘z yo‘lini topdi: Bu Xitoycha modernizatsiyadir.
Diplomat Xitoy Xitoy Kommunistik partiyasi tomonidan amalga oshirilgan xitoycha uslubdagi modernizatsiya mohiyatini batafsil tushuntirib berdi. G'arb modernizatsiyasidan farqli o‘laroq xitoycha uslubdagi modernizatsiya mahalliy voqelikka mos keladigan va odamlar manfaatlariga xizmat qiladigan rivojlanish yo'lini ifodalaydi.
Elchi Xitoyda modernizatsiya tinch taraqqiyot yo'lidan yurgan holda, inson va tabiatning uyg'un yashashi sharoitida, odamlarning umumbashariy farovonligiga erishish uchun, moddiy va ma'naviy sivilizatsiyalarni muvofiqlashtirilgan holda rivojlanish uchun ulkan aholi bilan hamjihatlikda amalga oshiriladi. Ayniqsa, Xitoy o‘z Konstitutsiyasida tinch taraqqiyot tarafdorligini mustahkamlab qo‘ygan dunyodagi yagona davlat ekani, bu mamlakat hamisha tinchlik va adolat tarafdori bo‘lib qolishini alohida ta’kidladi.
“Xitoy taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo‘ydi, yangi sifatli ishlab chiqarish kuchlarini faol rivojlantirdi va yuqori sifatli rivojlanishga ko‘maklashdi”, dedi diplomat. “Biz O‘zbekistonni “Xitoy taraqqiyot ekspressiga” chiqishga va modernizatsiyaning ajoyib kelajagini birgalikda qurishga taklif qilamiz”.
Uning soʻzlariga koʻra, har ikki tomon ham oʻzaro manfaatli hamkorlik va umumiy rivojlanishga intiladi. Ular mintaqalar salohiyatini ishga solib, hamkorlikning yangi modelini shakllantirishni tezlashtiradi. Odamlar hayotini yaxshilash ham har ikki davlatning umumiy istagidir. Davlat rahbarlarining bevosita g‘amxo‘rligi va kuchli qo‘llab-quvvatlashi ostida tomonlar kambagʻallikka qarshi kurashda yaqindan hamkorlik qilib, nafaqat O‘zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga ko‘maklashuvchi mexanizmlarni yaratish, kadrlar tayyorlash va tajriba almashish sohasida muvaffaqiyatlarga erishilmoqda, balki Xitoy-O‘zbekiston hamkorligi doirasini sezilarli darajada kengaytirmoqda.
Amaliy hamkorlikni kengaytirish ikki mamlakat taraqqiyotining umumiy ehtiyojidir, dedi Yuy Szyun. Infratuzilma, kimyo sanoati, energetika, suv xo‘jaligi, transport, kommunikatsiyalar, shuningdek, ilmiy-texnikaviy innovatsiyalar, yangi energetika, zamonaviy qishloq xo‘jaligi va boshqa sohalardagi o‘zaro hamkorlikda amalga oshirilgan ko‘plab loyihalar hozirdanoq o‘z samarasini berib, O‘zbekiston aholisining farovonligiga xizmat qilmoqda.
Xitoy elchisi soʻnggi vaqtlarda gʻarb OAVlarida avj olgan Xitoy iqtisodiyotining yaqinlashib kelayotgan inqirozi va Xitoy tahdidi haqidagi soʻnggi fikrlarni sharhlar ekan, Xitoy iqtisodiyotining ijobiy dinamikasi oʻzgarmaganini va oʻzgarmasligini, Chin yurtining uzoq muddatli hamkorlik aloqalari tobora kengayib borayotganini qayd etdi. Diplomat so‘zlarni raqamlar tasdiqlashini bildirdi: 2023-yilda Xitoy yalpi ichki mahsuloti 126 trillion yuandan (17,7 trillion dollar) oshdi, o‘sish sur’ati 5,2 foizni tashkil etdi, bu esa dunyodagi eng yirik iqtisodiyotlar orasida eng yuqori ko‘rsatkichlardan biridir. Shaharlarda 12,44 million yangi ish o‘rni yaratildi. Aholi jon boshiga o‘rtacha ixtiyoriy daromadlari 6,1 foizga oshdi. Xitoy eksportining xalqaro bozordagi ulushi barqarorligicha qolmoqda. Bu va boshqa ko'rsatkichlar ortida Xitoyning qudratli kuchi va to‘liq ishonchi turibdi, bu esa jahon iqtisodiyotining tiklanishiga kuchli turtki beradi.
XXR diplomatik missiyasi rahbari ko‘p asrlik do‘stona almashinuvlar va o‘ttiz yillik o‘zaro manfaatli hamkorlik tarixi Xitoy va O‘zbekiston o‘rtasidagi har tomonlama hamkorlikni mustahkamlash davr tendensiyalari va ikki xalq manfaatlariga javob berishini ko‘rsatganini alohida ta’kidladi.
“Biz Xitoy-O‘zbekiston munosabatlarining kelajagiga ishonchimiz komil”, dedi u.
Yuy Szyunning soʻzlariga koʻra, kelajakda tomonlar hamkorlikning bir qator jihatlariga eʼtibor qaratishlari kerak.
Avvalo, siyosiy o‘zaro ishonch va o‘zaro yordamni mustahkamlash. O‘zaro siyosiy ishonch Xitoy va O‘zbekiston munosabatlarining sog‘lom rivojlanishining muhim kafolatidir.
Ta'kidlandiki: Biz suverenitet, xavfsizlik va taraqqiyot hamda boshqa hayotiy manfaatlarga daxldor masalalarda bir-birimizni qat’iy qo‘llab-quvvatlaymiz, davlat boshqaruvi sohasida tajriba almashishni chuqurlashtiramiz, xalqaro maydonda o‘zaro hamkorlikni kuchaytiramiz, bir-birimizning konstruktiv tashabbuslarimizni qo‘llab-quvvatlaymiz, taraqqiyot va xavfsizlik yoʻlida umumiy manfaatlarni himoya qilamiz
“Shinjon, Tibet va Gonkong bilan bogʻliq muammolar inson huquqlari, din yoki millatlar bilan bogʻliq muammolar emas, balki Xitoy suvereniteti, hududiy yaxlitligi va milliy xavfsizligi bilan bogʻliq asosiy masalalardir, yaʼni ular Xitoyning hayotiy manfaatlaridir va tashqi aralashuvga yoʻl qoʻyilmaydi. ”, - deya ta'kidladi Xitoy Xalq Respublikasi elchisi.
Bundan tashqari, amaliy hamkorlikni chuqurlashtirish uchun ko‘proq rivojlanish imkoniyatlarini ochib, yanada qulay shart-sharoitlar yaratish muhim ahamiyatga ega. “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusini Yangi O‘zbekiston qurilishi bilan integratsiyalashuvini izchil rag‘batlantirish, o‘zaro tovar ayirboshlash hajmini 20 milliard dollarga yetkazish, ustuvor investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo‘yicha qat’iy qarorlar bildirildi.
Shuningdek, oʻzaro standartlarni moslashtirishga koʻmaklashish, transchegaraviy savdo tartib-qoidalarini soddalashtirish, “Xitoy-Qirgʻiziston-Oʻzbekiston” temir yoʻli qurilishini boshlashga koʻmaklashish hamda Oʻzbekistonda tezyurar temir yoʻl va avtomobil yoʻllari qurilishini faollashtirish rejalashtirilgan.
Energetika, mineral-xom ashyo, qayta ishlash va ishlab chiqarish, ilmiy-texnikaviy innovatsiyalar, raqamli iqtisodiyot, axborot xavfsizligi, ekologiya, iqtisodiyotni rivojlantirishni rag‘batlantirish uchun texnologiyalardan foydalanish sohalarida hamkorlikni kengaytirish muhim deb ta’kidlandi.
Moliyaviy hamkorlikni kengaytirish, kompaniyalar oʻrtasida hamkorlik qilish uchun yanada qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida milliy valyuta ayirboshlash imkoniyatlarini oʻrganish va Toshkent shahrida Xitoy banklarining filiallarini ochish ham ustuvor vazifalardan iborat.
Xitoy elchisining so‘zlariga ko‘ra, Yana bir muhim yo‘nalish – xavfsizlik sohasida hamkorlikni chuqurlashtirish va doimiy mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashdir.
Xalqlarimizni bir-biriga yaqinlashtirish yo‘lida gumanitar almashinuvlarni faollashtirish ham dolzarb vazifa sanaladi.
Yuy Szyun O‘zbekistonda Yoshlar va biznesni qo‘llab-quvvatlash yilida mamlakatlarimiz o‘rtasida yoshlar almashinuvini kengaytirish va xitoy-o‘zbek do‘stligining davomchilarini ko‘proq yetishtirishga tayyorligini bildirdi. Yoshlar chiqayotgan quyosh, jamiyat tayanchi ekanini ta’kidlab, talabalar – bo‘lajak diplomatlar o‘z bilim va salohiyatini, kuch va g‘ayratini Vatan ravnaqi, taqdiri mushtarak xitoy-o‘zbek hamjamiyatini barpo etishga yo‘naltirishlariga umid bildirdi.
Ma’ruza universitet talabalarida samimiy qiziqish uyg‘otdi. Tadbir davomida Xitoyning “BYD”, “Shanghai Construction Group” kabi taniqli shirkat va boshqa bir qator kompaniyalar vakillari ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlikni amalga oshirishdagi muvaffaqiyatli loyihalar namunalarini yig‘ilganlarga yaqqol namoyish etish maqsadida qisqa taqdimotlar bilan qatnashishdi.