Poytaxtimizda bo‘lib o‘tayotgan “Birgalikda farovonlik va barqaror rivojlanish sari o‘zaro manfaatli hamkorlik” mavzusidagi “Markaziy Osiyo – Xitoy” tahlil markazlari IV forumi bo‘lib o‘tdi.
“Markaziy Osiyo va Xitoy rivojlanishning hozirgi bosqichida: umumiy kelajakka yo‘naltirilgan hamkorlik” mavzusidagi yig‘ilish taraqqiyotning joriy holatini baholash va kelgusi istiqbolini belgilashda alohida ahamiyat kasb etdi.
Forumni O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti direktori Eldor Aripov kirish so‘zi bilan ochdi va Xitoyning so‘nggi yillarda Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan o‘zaro hamkorligi barqaror o‘sish sur’atlarining barqaror dinamikasini namoyon etganini alohida ta’kidladi.
Eldor Aripovning taʼkidlashicha, oʻtgan yilning may oyida boʻlib oʻtgan Markaziy Osiyo davlatlari va Xitoy yetakchilarining birinchi sammiti buning yaqqol tasdigʻi boʻlib, tomonlar yuksak darajadagi siyosiy ishonch bilan oʻzaro hamkorlikni yanada mustahkamlashga tayyor ekanini koʻrsatdi.
Ekspert natijada qabul qilingan Sian deklaratsiyasi, shuningdek, imzolangan hujjatlar va rejalashtirilgan loyihalar ko‘p tomonlama hamkorlikni rivojlantirishning kelajakdagi istiqbollarini belgilab berganini eslatdi. Qaysi sohani nazarda tutmaylik, ajoyib yutuqlarga erishmoqdamiz, dedi u.
Iqtisodiy va sarmoyaviy ko'rsatkichlar bilan bir qatorda, Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti direktori Pekin o‘zini transport-logistika infratuzilmasini rivojlantirishda asosiy hamkor sifatida mustahkam namoyon qilganini qayd etdi.
XXR koʻmagida “Xitoy-Qirgʻiziston-Oʻzbekiston” multimodal magistrali va “Xorgos” xalqaro transchegaraviy hamkorlik markazi amalga oshirildi. Magistral va temir yo‘llar qurildi va rekonstruksiya qilindi, ko‘priklar, tunnellar barpo etildi.
Shu bilan birga, ekspertning fikricha, Xitoy mintaqa mamlakatlari mahsulotlari uchun asosiy yo‘nalishlardan biriga aylangan. Markaziy Osiyo mamlakatlari Xitoyning ulkan iste’mol bozoriga yetkazib berilayotgan raqobatbardosh tovarlar turini izchil oshirib bormoqda.
“Markaziy Osiyo – Xitoy” tahlil markazlari forumi doirasida Xitoy Ijtimoiy fanlar akademiyasi (CAS) Bosh kotibi Chjao Chjimin videomurojaati o‘rin oldi.
Bosh kotib IV tahlil markazlari forumining tashkil etilishini yuqori baholab, bu Xitoy va Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasidagi aloqalarni mustahkamlash, hamkorlikning ikki va koʻp tomonlama formatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etishini taʼkidladi.
Shu bilan birga, Chjao Chjimin Xitoy va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikning kuzatilgan ijobiy dinamikasini iqtisodiy yutuq deb hisoblaydi. Uning taʼkidlashicha, 2023-yilda Xitoy va Markaziy Osiyoning beshta davlati oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 2022-yilga nisbatan qariyb 30 foizga oshgan.
Chjao Chjimin Xitoy-Markaziy Osiyo formatida ko‘p tomonlama hamkorlikni mustahkamlashning bir qancha muhim yo‘nalishlarini alohida qayd etdi. Mutaxassisning fikricha, iqtisodiyot, iqlim o‘zgarishi, raqamlashtirish, fan va ta’lim kabi sohalarda sheriklikni kuchaytirish zarur, bu esa, albatta, mintaqaning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi.
Tadbirda Xitoy Xalq Respublikasining O‘zbekistondagi elchisi Yuy Szyun so‘zga chiqib, “Xitoy – Markaziy Osiyo” tahlil markazlari forumini XXR va mintaqaning beshta davlati. o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik mexanizmi doirasidagi yuqori darajadagi tahlil markazlari uchun muhim platforma deb atadi.
Diplomatning soʻzlariga koʻra, Xitoy Xalq Respublikasi va Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining Sian sammitidan bir yil oʻtib, davlat rahbarlarining konsensus va qarashlari aniq natijalarga aylandi. Joriy yilning mart oyida Sian shahrida “Xitoy-Markaziy Osiyo” mexanizmi kotibiyati ochildi, bu esa tomonlar o‘rtasidagi muloqotni chuqurlashtirishda yana bir omil bo‘ladi.
Xitoy statistik ma’lumotlariga ko‘ra, Xitoy va Markaziy Osiyoning besh davlati o‘rtasidagi tovar ayirboshlash 2023-yilda 90 milliard dollarga yaqinlashib, yil davomida 27 foizga oshgan. Joriy yilning yanvar-aprel oylarida ikki tomon o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 28 milliard dollardan oshib, 14 foizga o‘sdi.
Elchi ta'kidlaganidek, Xitoy uzoq yillar davomida mintaqadagi besh mamlakatning asosiy savdo sherigi bo‘ldi. Yangi energetika, zamonaviy ishlab chiqarish, transport infratuzilmasi va boshqa yo‘nalishlarda sarmoya va hamkorlik sur’atlari oshib, savdo-sotiq va aholining harakatlanishi qulay va to‘siqsiz bo‘lib bormoqda.
Diplomat joriy yilda boshlanishi kutilayotgan Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li loyihasining “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi doirasidagi eng muhim loyihalardan biri sifatidagi rolini alohida ta’kidladi. U Xitoy va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi gumanitar almashinuvning muhim ko‘lami haqida batafsil to‘xtalib o‘tdi.
Diplomatning soʻzlariga koʻra, oʻtgan yil davomida erishilgan yutuqlar “Xitoy-Markaziy Osiyo” mexanizmi zamon tendentsiyalariga mos kelishi, barcha mamlakatlar xalqlarining umumiy manfaatlariga javob berishi va katta hayotiylikka ega ekanligini koʻrsatadi.
Forumda Xitoyning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlikda “Bir makon, bir yoʻl” loyihasini birgalikda qurishga koʻmaklashish, iqtisodiyot va savdo, ishlab chiqarish quvvati, energetika, transport, zamonaviy qishloq xoʻjaligi, shuningdek, raqamli texnologiyalar sohasidagi oʻzaro hamkorlikni rivojlantirish muhimligi qayd etildi. iqtisodiyot, ilmiy va texnologik innovatsiyalar, qashshoqlik bilan kurash. Xitoy va Markaziy Osiyo oʻrtasida mushtarak taqdir hamjamiyatini barpo etishni yanada chuqur amaliy darajaga olib chiqish maqsadida madaniyat, taʼlim, sport, tahlil markazlari sohalarida almashinuv va hamkorlikni rivojlantirish rejalashtirilgan.
– Markaziy Osiyo va Xitoy hamkorligi bo‘yicha yangi mexanizm yaratishga muvaffaq bo‘ldik, – dedi XXR Davlat kengashi qoshidagi Yevropa va Osiyo ijtimoiy rivojlanish instituti direktori Li Yunsyuan. – To‘g‘ri, davlatlar aro munosabatning shakli ko‘p. Binobarin, Markaziy Osiyo va Xitoy hamkorligi formati o‘ziga xos. Xitoy boshqa davlatlar ichki siyosatiga aralashmay, birgalikdagi taraqqiyot rivojida qatnashadi, siyosiy, iqtisodiy xavfsizlikni ko‘zlaydi. Iqtisodiy kooperatsiya aloqasini yanada yaxshilaydi. O‘zaro ishonch, ichki manfaatga hurmat bilan qarash tamoyiliga e’tibor bilan yondashadi. Ko‘plab davlatlar pandemiya bilan kurashgan murakkab davrda O‘zbekiston taraqqiyot sari sezilarli ildamladi. Hamkorlik – muammoni birgalikda hal etish ham, demak. Bizning hamjihatligimiz umumiy taraqqiyot uchun g‘oyat muhim.
– Bugun dunyo shiddat bilan o‘zgarayotgan bir paytda yetakchlik “aql markaz”lari faoliyati davlat rahbarlari tashabbuslarida, sa’y-harakatlarida o‘ziga xos tarzda aks etmoqda, – dedi Qirg‘iz Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik tadqiqotlar milliy instituti direktori Sanjar Mukanbetov. – Biz uchun yaxshi qo‘shnichilik aloqalaridan bo‘lak maqbul strategiya yo‘q. Sharq donishmandligi insoniyat sivilizatsiyasida doim muhim o‘rin tutgan. “Olisdagi qarindoshdan yaqindagi qo‘shni afzal”, degan umumiy naqlimiz bor. Xullas, “aql markazlari” hamkorlikni kuchaytirishning eng qulay yo‘llarini topishi kerak. Har bir davlat kuchli bo‘lishga intilsa, mintaqa ham taraqqiyot sari odimlaydi.
O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti tomonidan tashkil etilgan tadbirda 20 ga yaqin yetakchi tadqiqot va tahliliy markazlardan 40 dan ortiq yekspertlar, XXR va Markaziy Osiyo mamlakatlari diplomatik vakolatxonalari rahbarlari ishtirok etdi.
Forum kun tartibidan Xitoy va Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasidagi hamkorlikning hozirgi holati, sanoat kooperatsiyasi, raqamlashtirish, yashil iqtisodiyot, shuningdek, transport, logistika va innovatsiyalar sohasida koʻp tomonlama hamkorlikni chuqurlashtirish istiqbollari muhokama qilindi.
Forum yakunlari bo‘yicha tomonlar mamlakatlar o‘rtasida manfaatlar yaqinlashishining yangi nuqtalarini belgilab oldilar, hamkorlikning dolzarb yo‘nalishlarini belgilab oldilar va ko‘p tomonlama hamkorlikni mustahkamlash maqsadida aniq takliflar ishlab chiqdilar.