6 iyun kuni Pekinda Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li loyihasi bo‘yicha hukumatlararo bitimni imzolash marosimi bo‘lib o‘tdi. Shu munosabat bilan uch davlat rahbarlari tabrik yo‘lladi. Shavkat Mirziyoyev imzolanishni chinakam tarixiy voqea deb atadi.
Marosimdan bir necha kun oldin o‘zbekistonlik transport eksperti Olimjon Ziyoyev “Logistan” nashriga batafsil intervyu berib, Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li qurilishi loyihasi tafsilotlarini oshkor qildi va uning atrofidagi vaziyat haqida gapirdi.
— Temir yo‘l qurilishi qachon boshlanadi?
— 2024-yil iyun oyida Bishkek shahrida qo‘shma korxonani (QK) ro‘yxatdan o‘tkazish va QK va Qirg‘iziston hukumati o‘rtasida investitsiya shartnomasini imzolash rejalashtirilgan. Qoidaga ko‘ra, qurilish - ishga tushirish - topshirish tamoyili bo‘yicha qo‘shma korxonaning ochilishi loyihaning rasmiy boshlanishini anglatadi.
Qurilish boshlanishidan avval texnik-iqtisodiy asoslash optimallashtirilib, loyiha-smeta hujjatlari ishlab chiqiladi.
— Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li qurilishi qanchaga tushadi ?
— Temir yo‘l qurilishining dastlabki qiymati texnik-iqtisodiy asoslash asosida aniqlangan. Texnik-iqtisodiy asosga ko‘ra, Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li loyihasining qiymati 4,7 milliard dollarni tashkil etadi.
Tayyorlangan hukumatlararo bitim loyihasida Xitoy, Qirg‘iziston va O‘zbekiston temir yo‘l ma’muriyatlari ishtirokida qurish-ishlash-topshirish tamoyili bo‘yicha tashkil etilayotgan uch tomonlama qo‘shma korxona (QK) ulushlari nisbati belgilab qo‘yilgan.
Kelishuv yaqin orada Pekinda imzolanishi rejalashtirilgan.
— Temir yo‘lni kim quradi?
— Qurilishni mazkur qo‘shma korxona xodimlari birgalikda olib boradi. Qurilish tugagandan so‘ng temir yo‘lning ishlashi uchun ham javobgar bo'ladi.
— Avtomobil transportida tashish tariflari qanday bo‘ladi?
— Tariflar boʻyicha kelishuv bor, lekin maʼlumotlar haligacha maxfiy.
— Loyihaning texnik-iqtisodiy asoslarini kim tayyorlagan?
— Xitoy temir yo‘l qurilish korporatsiyasining Birinchi loyiha-qidiruv instituti tomonidan Torugart – Arpa – Makmal – Jalolobod yo‘nalishi bo‘yicha temir yo‘l loyihasining texnik-iqtisodiy asoslari ishlab chiqilib, uch tomonlama memorandumga muvofiq 2023-yil may oyida qabul qilingan va tomonlarga taqdim etilgan.
— Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston temir yo'lining umumiy uzunligi qancha bo‘ladi?
— Temir yoʻl uzunligi 486 kilometr boʻlib, shundan: Xitoy hududi orqali (Qashgʻar — Torugart) — 174 kilometr; Qirgʻiziston hududida (Torugart — Jalolobod) — 311,8 kilometr; 1435 mm kalibrli uchastka (Qashqar – Makmal) – 343,6 kilometr; 1435 mm kalibrli uchastka (Torugart – Makmal) – 169,6 kilometr; 1520 mm kalibrli uchastka (Makmal - Jalolobod) - 142 kilometr.
Hammasi bo‘lib, uchastkada 18 ta temir yo'l stantsiyasi, 81 ko‘prik (26,1 kilometr) va 41 tunnel (120,4 kilometr) bo‘ladi.
— Loyihaning ahamiyati nimada?
— Loyihaning amalga oshirilishi bilan barcha Markaziy Osiyo davlatlari Yevropa va Osiyo oʻrtasidagi transport markaziga aylanadi. Tranzit yuklar orqali transport xizmatlari eksportini sezilarli darajada oshirish, mintaqani madaniyat, iqtisodiyot, fan, texnika va sanoatni rivojlantirishning o‘ziga xos “haydovchi”siga aylantirish imkoniyati mavjud. Natijada mintaqa jahon savdosining asosiy markaziga aylanishi mumkin edi.
Bundan tashqari, Xitoy va Yevropa Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston (Farg‘ona vodiysi) – Tojikiston (So‘g‘d uchastkasi) – O‘zbekiston – Turkmaniston – Eron – Turkiya – Yevropa yo‘nalishi bo‘yicha o‘zaro monomodal temir yo‘l koridorini olishadi. Oʻzbekiston temir yoʻl liniyasini qurish loyihasi – Afgʻoniston – Pokiston yoʻlagi Yevroosiyoning yirik savdo hududlarini, jumladan, Xitoy (kontinental gʻarbiy qismi) – Hindiston yarim orolidagi mamlakatlarni (Pokiston, Hindiston, Bangladesh) eng qisqa quruqlik yoʻli orqali bogʻlaydi.
— Ommaviy axborot vositalarida baʼzan ushbu loyihaning amalga oshirilishi tufayli Sharq va Gʻarb oʻrtasida tranzitda ustunlik qilgan Rossiya orqali oʻtadigan Shimoliy yoʻlak oʻz ahamiyatini yoʻqotadi, degan bayonotlar boʻlmoqda. Bu fikrga qo‘shilasizmi?
— Jahon iqtisodiyotining jadal rivojlanib borishi, Suvaysh kanali va yirik jahon portlarining tirbandligi yuqori sifatli va tezkor quruqlik aloqalarini rivojlantirish zarurligini ko‘rsatadi. Xitoydan Yevropaga barcha yuk tashishning 95% dan ortigʻi (yiliga 200 mln. tonnadan ortiq) dengiz orqali amalga oshiriladi.
Xitoydan Yevropaga qoʻshimcha muqobil quruqlik yoʻlagining paydo boʻlishi yuklarni yetkazib berish muddatlarini qisqartirish hisobiga yuk oqimlarini dengiz transportidan quruqlikdagi transportga yoʻnaltirishga yordam beradi. Shu bilan birga, tranzit yuk oqimlarining ortishi hisobiga transport kommunikatsiyalarini diversifikatsiya qilish takomillashtiriladi, bu esa transport xarajatlarini kamaytirishga xizmat qiladi.
Rossiya orqali o'tadigan Shimoliy yo‘lak yoki Qozog'iston va Kavkaz mamlakatlari orqali o‘tadigan O‘rta yo‘lak o‘z ahamiyatini yo‘qotadi, degan gap noto‘g‘ri.